Projekat sistematskih arheoloških istraživanja otomanskog i austrougarskog utvrđenja ”Tabija” na lokalitetu “Golo brdo” u Sutomoru, opština Bar, u državnoj svojini ulazi u II fazu započetih radova.
Inicijator je NVO “Novo i ljepše Sutomore”, finansijer je Turistička organizacija Bar, nosilac projekta je JP Kulturni centar Bar, dok je rukovodilac istraživanja mr Mladen Zagarčanin, arheolog. Projekat kulturno turistiške valorizacije tvrđave Tabija ima za cilj unapređenje turističkog i kulturnog ambijenta, kroz bogatu ponudu materijalne i nematerijalne kulturne baštine Sutomora, a ujedno i opštine Bar.
NVO “Novo i ljepše Sutomore” je juna mjeseca 2015. godine inicirala i pokrenula sve neophodne radnje za valorizaciju ovog kulturno istorijskog spomenika. Nakon uspješnog završetka prve faze, koja se prvenstveno bazirala na dobrovoljnom radu i finansiranju od strane privrednika i građana Sutomora, došlo je do pauze zbog nedostatka finansijskih sredstava. Ipak, zahvaljujući uspješno realizovanoj prvoj fazi i uredno dostavljenoj neophodnoj dokumentaciji, stekli smo pravo na finansijska sredstava za II fazu ovog projekta, koja je uspješno započeta 16. septembra ove godine. Finansiranje je omogućeno zahvaljujući sredstvima koja TO Bar izdvaja od boravišne takse za arheološke, konzervatorske i restouratorske projekte na teritoriji opštine Bar.
Riječ je o sistematskim istraživanjima veoma malo pozantog utvrđenja koje je sagrađeno između 1859. i 1862. godine. U tom periodu obnovljeno je i prošireno kasnosrednjovjekovno utvrđenje Nehaj, pa su Haj (Tabija) i Nehaj postali dva izuzetno važna punkta nad „Spičanskim poljem“ koja su ujedno bila predstraža prema Austrougarskoj, i veoma važna vojna uporišta tokom sve češćih upada crnogoraca i napada na turske karaule, nakon čega je i osmišljeno ovo malo vojno-ižinjerisko remek djelo.
Tokom prve faze istraživanja 2017. godine otkopan je objekat sagrađen u sjevenom dijelu utvrđenja (A), zapadno o ulaza, i tom prilikom je konstatovana ogromana količina arheološkog materijala. Ovogodišnja istraživanja će se usredsrediti na objekat sa istočne strane (B), po gabaritima iste veličine kao i objekat sagrađen zapadno od ulaza, s time što je ovaj prostor složeniji za istraživanje, te će ovogorišnje arheološko istraživanje i fizički i tehnički biti izuzetno zahtjevno i naporno. Predstoji nam dug posao kako bi uspjeli da uradimo predviđeno, a cilj nam je da istražimo cijelo utvrđenje i ispitamo sve faze gradnje. Nakon prikupljannja podataka stvoriće se mogućnost da se svi objekti restauriraju onako kako to dolikuje savremenoj konzervatorsko praksi, nakon čega će svaki objekat dobiti svoju adekvatnu namjenu.
Uz dobru volju, Sutomore će dobiti jedan nemjerljivo važan isrorijski spomenik i izuzetno značajan turistički punkt na jednom od najljepših vidikovaca u barskoj Opštini, te prostore za sve one potrebe koje nedostaju ovom mjestu, a to su stalna muzejska postavka, galerija, prostor za scenske priredbe i slično. Ovo tim prije što se nalazi u samom centru Sutomora, te će postati prirodna cjelina sa budućim trgom i šetalištem, i kao valorizovani spomenik kuture doprinijeti stvaranju posebnog ambijentalnog prostora po čemu će Sutomore postati prepoznatljiva turistička destinacija.
Uz pomoć svih relevantih institucija, prije svega Opštine Bar, Ministarstva kulture Crne Gore, privrednika i građana Sutomora i svih koji su voljni da nam pomognu, sigurni smo da ćemo uspjeti da završimo zacrtane planove, za opšte dobro svih građana i mnogobrojnih turista koji rado posjećuju naše lijepo Sutomore-stoji u saopštenju NVO Novo I ljepše Sutomore .
